بسم الله الرحمن الرحیم
سادات سنگلاخ
برخی نویسندگان و پژوهشگران چنین پنداشته اند که سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه از جمله آن عده از علما و بزرگان سادات است که از عراق یا سبزوار مستقیم وارد سرزمین افغانستان امروزی شده و هر یک در منطقه ای مقیم شده اند. به پندار آنان سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه وارد سنگلاخ شده و در پناه شیعیان هزاره قرار گرفته است. در این رابطه آقای حسینعلی یزدانی (حاج کاظم) در جلد اول کتاب پژوهشی در تاریخ هزاره ها مینویسد: بعد از سقوط سربداران زندگی بر سادات شیعه سبزوار مشکل شد, از اینرو عده ای از آنان در عهد شاهرخ از سبزوار کوچیده و در میان مردم هزاره پناه گزین شدند, و هزاره ها از آنان به گرمی استقبال کردند و هرکدام را با خانواده هایشان در یک نقطه ای از هزاره جات دعوت نموده زمین زراعتی و خانه در اختیارشان گذاشتند. چنانچه میرسید علی یخسوز با تعدادی از منسوبین خود در بامیان, شاه قباد ولی با منسوبین خود در دره سنگلاخ و برادرش شاه سید بابا در شرق هزاره جات در حدود جلریز و تکانه مستقر شدند…شاه برهنه در منطقه یکاولنگ ماندگار شد.!
نوشته آقای یزدانی از چند جهت بی اساس و مغایر با واقعیت است:
1- سید فقیه مجتهد زاهد حضرت سید شاه قباد ولی با منسوبین خود به هزاره جات نیامده و به کسی پناهنده نشده است. سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه, از نسل سید احمد کبیر مشهور به شاه برهنه است که در یکاولنگ بامیان زندگی میکرده است و طبق روایتی در قتگاه ارض اقدس امام رضا علیه السلام در مشهد مقدس دفن است.
اجداد سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه به تدریج از یکاولنگ به سوی مناطق دیگر و سرانجام به دره سنگلاخ کوچیده اند.
قبل از تولد سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه, پدر بزرگ پدرش بنام سید احمد در سنگلاخ زندگی میکرده است و در همانجا از دنیا رفته است. در منطقه جلریز که سنگلاخ از لحاظ اداری بخشی از آن است, در ابتدا کاملا مردم فارسی زبان ایرانی نژاد که بنام تاجیک یاد میشوند ساکن بوده اند. هزاره ها, پشتون ها و سادات بعدا در مناطق مختلف این ولسوالی سکونت اختیار کرده اند. به نظر میرسد که تاجیکان این مناطق بعدها توسط ترک ها یا مغول ها و بعدا پشتون ها سرکوب شده باشند.
در زمان ورود اجداد سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه در سنگلاخ این دره مانند امروز زمین و باغ و درخت نداشته و واقعا مصداق کلمه سنگلاخ بوده و بهمین دلیل سنگلاخ نامیده اند. البته مقدار کمی زمین آباد و قابل استفاده در مناطق مختلف این دره وجود داشته است و مردم در آنجا زندگی میکردند, اما این مقدار با وضع فعلی قابل مقایسه نبوده است, به گفته ریش سفیدان, سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه مقداری زمین از شخصی بنام دایمیرک که بلاعقب بوده خریده و بقیه زمین های دره به مرور زمان توسط فرزندان حضرت سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه به زمین قابل استفاده تبدیل شده است. این کار هنوز هم در مقیاس بسیار کوچک چند متری در دامنه های کوهها جریان دارد.
2- آقای یزدانی و برخی منابع دیگر, متاسفانه غیر محققانه حضرت شاه قباد ولی را برادر شاه سید بابا و هم عصر میرسید علی یخسوز در بامیان و شاه برهنه در یکاولنگ معرفی کرده اند در حالیکه سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه نه برادر سید شاه بابا, بلکه چهارمین نفر از نسل او میباشد.
سید شاه نظام الدین ملقب به سید شاه بابا که آرامگاهش در منطقه تکانه واقع شده است, جد چهارم سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه است. بهمین ترتیب کربلایی سید احمد کبیر مشهور به شاه برهنه در یکاولنگ جد نهم سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه و جد پنجم شاه سید بابا میباشد.
حضرت سید شاه قباد ولی, مشهورترین و با فضیلت ترین فرد از نسل شاه برهنه بود که به مقام اجتهاد در فقاهت دست یافته و دارای رساله عملیه شبیه کتاب توضیح المسائل امروزی میباشد و نیز کراماتی که شیعه و سنی مرید او شده بودند. شاه آل علی مقلب به شاه علیکه پدر سید شاه قباد ولی, سید محمد ملقب به شاه آل محمد پدر بزرگ و سید احمد جد سوم آن حضرت و برادرانش شاه والح یا شاه ولی, شاه شریف, شاه مراد, شاه صالح, شاه نظام, شاه سید علی , شاه غوله و شاه ضیاء مقیم سنگلاخ بودند. آرامگاه شاه ولی در منطقه سرگردنه و آرامگاه شاه مراد, شاه نظام و شاه ضیاء در دهن راقول قرار دارد.
بیشتر اولاد حضرت سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه در سنگلاخ هستند اما عده ی زیادی از آنها در شمال و مرکز افغانستان پراکنده شده اند. چنانچه سید خواجه شاه جد سادات تنگی دهن خاکریز در دره ترکمن از سنگلاخ به آنجا رفته و جد سید اکبر فرزند سید حسین که مدفنش در دهن خاکریز زیارتگاه است از سنگلاخ هجرت کرده است. همچنین سید شاه محمد حسین مشهور به سید وکیل, پدر آیت الله میر محمد امان بصیر و حجت الاسلام محمد تقی رهبر (مسئول دفتر امام جمعه اسبق مشهد مقدس, آیت الله ابوالحسن شیرازی) از سنگلاخ به دره ترکمن رفته و در آنجا مقیم شده است. حجت الاسلام میر محمد امان بصیر عالم, مدرس و موسس مدرسه محمدیه در هرات بود. نام های برخی از شخصیت های سنگلاخی تبار دره ترکمن از اینقرار است: سید اقبال شاه فرزند سید اسماعیل, معروف به سید کاتب. سید علمشاه زوار که مرقدش در هرات است. سید میرعلم و سید علی هاشمی.
اکثر سادات دایمیرداد از اعقاب حضرت سید شاه قباد ولی و سنگلاخی تبار هستند و مناطق موچی(بیش از سی خانوار), بیانات و قولگردی سکونت دارند, که حجت الاسلام سید حسین رضوانی و سید حسین کربلایی و سید حسین حسینی مشهور به قوماندان حسین از شخصیت های معروفشان هستند.
در قول خویش نیز سادات سنگلاخی تبار حضور دارند و سادات دامان خلک بهسود, جوقول دره میدان, باغ لنگگ و خاک آغه نیر اولاده سید فقیه مجتهد زاهد حضرت سید شاه قباد ولی رحمت الله علیه هستند.
سید محمد باقر مصباح زاده