سید محمد باقر مصباح زاده در 5 مرداد سال 1334 در دره سنگلاخ از توابع ولسوالی جلریز ولایت میدان وردک به دنیا آمد.پدر او سید محمدحسین مصباح، از علمای تراز اول افغانستان بود که توسط رژیم کمونیستی به شهادت رسید و سال گذشته نام وی در کنار نام بزرگانی همچون آیت‌الله سید سرور واعظ در لیست ترور سازمان استخبارات رژیم کمونیستی «آگسا» منتشر شد.
وی دوره اولیه تحصیل خود را در زادگاه و دوره بعدی تحصیلات پیش از دانشگاه را در کابل به اتمام رساند. همزمان با تحصیل در مدرسه، دروس ابتدایی ادبیات عرب را نیز سپری کرده و به شاگردان پدر خود زبان‌های انگلیسی و ادبیات فارسی را آموزش می‌داد. در همان سال 1352 وارد دانشکده مهندسی دانشگاه کابل شد و سال پنجم تحصیلات وی در دانشگاه یعنی سال 1357 مصادف با کودتای کمونیستی در افغانستان گردید.
مصباح زاده در طول دوران تحصیل، فعالیت‌های سیاسی خود را نیز دنبال می‌کرد، وی یکی از سازمان‌دهنگان قیام سوم حوت سال 1358در کابل بود و خاطرات این دوران را در کتاب «رستاخیز همیشه ماندگار مردم افغانستان» ذکر کرده است. پس از متشنج شدن اوضاع سیاسی در افغانستان، برای اولین بار تن به مهاجرت به جمهوری اسلامی ایران داد.
وی درباره اولین روزهای مهاجرت به ایران، در کتاب «حکایت‌های ناتمام» که بخش‌هایی از زندگی خود را به تصویر کشیده، نوشته است: «تصمیم گرفتم به کار شخصی و اقتصادی بپردازم تا به خانواده‌ی رنج کشیده و فقیرم رسیدگی نمایم، اما در یکی از سحرهای ماه رمضان 1359، قبل از نماز صبح به آیه‌ای از قرآن برخوردم که قبلا به استخاره‌ام آمده بود. ظهر یکی از روزهای تابستان سال 1357 بعد از کودتای کمونیستها در اتاقم بودم که اندوهی سراسری وجودم را فراگرفت. احساس می‌کردم که کشو، عقیده و آرمانم در خطر افتاده است.
علت آن رفتار تند و خشن کمونیستها بود که در و دیوار شهرها را پر از شعارهای کمونیستی و گفته‌های لنین با رنگ سرخ نموده و کشور را به زندان بزرگ تبدیل نموده بودند. نمی‌دانستم که آینده چه خواهد شد و من چه کار کنم. در همین حالت غمگنانه با قلب پر از درد قرآن را گشودم، ناخودآگاه اشک سوزانی از چشمم روی صفحه قرآن ریخت. اشکم را پاک کردم و دیدم در جایی که اشکم ریخته و مرطوب شده این آیه‌ی مبارکه قرآن آمده که «وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیراً؛شما را چه شده است،چرا در راه خداو نجات بیچارگان از زن و مرد و کودک که میگویند، بارالها ما را از این سرزمین که مردمش همه ستمگرند، بیرون کن و نجات بده و از ناحیه خود برای ما سرپرستی بفرست و یا از جانب خود مدد کاری برای ما روانه کن، پیکارنمی کنید؟(سوره نسا آیه 75)».
همین بود که همانند دیگر مجاهدین دوران جهاد افغانستان، زندگی در آسایشی و رفاه را کنار گذاشته و سال‌های جهاد را در جبهه‌های مختلف افغانستان به خصوص جبهۀ سنگلاخ سپری کرد. وی در دوران جهاد، اقدامات آموزشی-فرهنگی مختلفی را در دستور کار خود قرار داد که از آن جمله می‌توان به تشکیل چندین آموزشگاه در منطقه سنگلاخ اشاره کرد.
پس از جهاد، مجدد ترک وطن نموده و در جمع مهاجرین در مشهد ساکن شد.
مصباح زاده در عالم مهاجرت ابتدا در شهر نیشابور به عنوان مهندس معمار مشغول به کار شد و همزمان کار فرهنگی و پژوهشی را آغاز کرد که تاکنون نیز ادامه دارد. وی هم‌چنین به همراه عده‌ای دیگر در سال 1366 به عنوان جمعی از نخستین کارمندان «رادیو دری» در این رادیو برون مرزی جمهوری اسلامی ایران شروع به کار کرد.
مصباح‌زاده با تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان در تاریخ یک شهریور سال 1370 به کنگره این حزب دعوت شده و سپس در تاریخ اول مهر 1370، به صورت رسمی به عنوان یکی از اعضای شورای مرکزی حزب معرفی شد.
وی پس از سقوط دولت کمونیستی به کابل برگشت اما شرایط را مساعد ندیده و بار دیگر به مهاجرت اجباری تن در داد و در کنار کار امور فرهنگی به تحقیق، تدوین، ترجمه و تالیف آثار مختلفی پرداخت. تالیفات او در زمینه‌های مختلف و عمدتا در خصوص تاریخ افغانستان است که تاکنون به بیش از 20 عنوان می‌رسد. مقالات متعددی از او در رسانه‌های افغانستان و ایران منتشر شده است.
تالیفات مصباح‌زاده:
دانشنامه‌ی سیاسی افغانستان
آغاز و فرجام جنبش‌های سیاسی در افغانستان
تاریخ مختصر سیاسی افغانستان
افغانستان قربانی رفقا و برادران
نگاهی مختصر به تاریخ اقوام در افغانستان
حکایت‌های ناتمام (خاطرات سیاسی ـ اجتماعی)
درس‌هایی از تاریخ
رستاخیز همیشه ماندگار مردم افغانستان (قیام سوم حوت کابل)
جرگه‌ها در افغانستان
اتحاد ملی و انسجام اسلامی (سلسله مقالات)
جهاد اکبر و جهاد اصغر
افغانستان در کلام امام
سویدای دل (شعر)
افغانستان در آیینه آمار و نمودار
صخره‌ها و منرال‌ها (ترجمه)
مسجد
مفاهیم و موضوعات اساسی جامعه‌شناسی سیاسی (ترجمه)
نقش روحانیت در جامعه
نقد مسوده‌ی قانون اساسی و طرح پیشنهادی (12 عقرب 1382ه .ش)
تازه‌ترین کتاب مصباح‌زاده تحت عنوان «شیعیان افغانستان» به تازگی در کابل رونمایی شد.
برگرفته از خبرگزاری فارس