بسم الله الرحمن الرحیم
در چند روز گذشته اظهار نظرهایی در رابطه با سنت اطعام و خیرات برای اموات در فضای مجازی و حقیقی از طرف اشخاص مدعی بر سر زبان های جاری شده است با این مضمون که اطعام از طرف اهالی خانواده های داغدار از سنت های جاهلیت است و در شرع مبین اسلام و تشیع جائز نمیباشد. و در این راستا احادیث مبارک اهل بیت علیهم السلام را نقل میکنند و از طرفی دیگر سنت اطعام دادن که نه تنها منوط به جامعه سنگلاخ بلکه طوایف دیگر و حتی فراتر از آن رسم اطعام که در بین مسلمین است را زیرسوال برده و عملی که حتی خودشان و پدرانشان و اقوام و طوایف غیر از سنگلاخ به آن متمسک میشوند را عملی جاهلی و باطل و حرام اعلام کرده اند که بگذریم از اینکه بیشتر به خاطر مطرح شدن است و الا طبق نقل عوامانه ای که هست کسی به اصلاح و نصیحت میپردازد که خود مرتکب آن عمل نشده باشد بهرحال احادیث مدنظر را مورد برررسی قرار میدهیم که آیا سنت اطعام و خیرات عملی جاهلی و مذمت شده است یا رسمی سنت و درستی است. در ابتدای بحث باید یک مساله را مشخص کنیم و آن این است که طبق سنت و رسمی که سالیان سال است و در بین همه اقوام دیده میشود این است که هرکسی که از بازماندگان اگر دوست داشتند برای اموات خود خیرات و اطعام میکردند تا بدینویسله عملی نیک در نزد الله متعال انجام داده و ثوابش را به روح متوفی حواله میدادند. و هرگاه بازماندگان و صاحبان مصیبت دوست نداشتند این عمل را انجام نمیدادند و در خانه یا بعدازظهر مجلس میگرفتند و مردم هم بدون حرف و حدیثی به صاحبان مصیبت تسلیت میدادند و در مراسم شرکت میکردند.
ابتدا اینکه بگوییم حدود ده روایات در باب الدفن از مرحوم شیخ حر نقل شده است که مستحب است تا سه روز غذا ببرند برای مصیبت زده ها و کراهت دارد در نزد صاحبان مصیبت غذا بخورند.
عملی که در بین سنگلاخ مرسوم است و از سنت های مردم سنگلاخ میباشد همین است که میبینیم و در بین طوایف مختلف شیعیان و مسلمانان هم این امر مرسوم است و برگرفته از سنت الهی میباشد که نزدیکان و آشنایان تا سه روز یا حتی بیشتر بعد از آن به صاحبان مصیبت غذا میبرند و به نوعی با آنان همدردی میکنند. ولی به صاحبان عزا گفته نشده كه شما اطعام نكنيد. هيچ روايتی دلالت ندارد كه صاحبان عزا نبايد غذا بدهند و در احادیث اسلامی هم حدیثی که صراحت به این مطلب داشته باشد، به دست نیامده و یک سلسله روایاتی در مورد متوفی و بازماندگانش وجود دارد.
به عنوان مثال برای عزاداری بر اموات احادیث و سفارشات داریم. برای تسلیت گفتن احادیث و روایات داریم. دیون شرعی و غیر شرعی اموات سفارشات از معصومین علیهم السلام داریم و اینکه برای اطعام و طعام هم حدیث داریم از اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است مثلا متوفی وصیت کرده باشد که از اموال و مال خودش را خرج اطعام کنند. روایتی که این کار را جایز و مستحب و آن را از سنت می‌داند که صاحب وسائل از زراره از امام باقر علیه السلام روایت کرد که حضرت: به هشتصد درهم وصیت کرد تا در ماتمش خرج نمایند؛ سپس می‌نویسد: حضرت این کار را از سنت پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) می‌دانست؛ زیرا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) این کار را در مورد آل‌جعفر قرار داد؛ از این روی امام باقر علیه السلام وصیت کرد: تا هشتصد درهم از مالش را بعد از شهادت او برایش خرج نمایند و آن را سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانست. حر عاملی, وسائل الشیعه ج2 ص890 باب68 ح1 تهران مکتبه اسلامیه چاپ پنجم
روایاتی که در مورد شهادت حضرت جعفر است و بر طعام فرستادن پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) دلالت دارد و چند روایت به همین مضمون در مستدرک الوسائل وجود دارد. با توجه به اینکه روایت امام باقر (علیه‌السلام) ناظر به این روایات است، منظور از نهی از غذا خوردن در منزل متوفی تا سه روز اول، مربوط به جایی است که متوفی مالی برای اطعام طعام و ماتم وصیت نکند و کسی دیگر هم مالی برای اطعام او ندهد؛ ولی اگر کسان دیگر از بستگان از مال خود برنامه اطعام دهی سر پا کند، غذا خوردن در آن‌جا اشکال ندارد؛ زیرا حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به دختر گرامی و به همسرانش دستور می‌دهد که طعام ببرند و در منزل جعفر سه روز باشند و خودشان هم از آن غذا میل نمایند و در بعضی از روایات وارد شد که خود پیامبر هم تشریف برده‌اند.
بنابراین اگر حضرت جعفر هم مثل امام باقر (علیه‌السلام) مالی را برای اطعام طعام بعد از خودش وصیت می‌کرد، دیگر لازم نبود پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) برای منزل جعفر طعامی بفرستد و جالب اینکه این مطلب مطابق دستورات فقه است که اگر متوفی وصیت به مالی نکند، و صغیر داشته باشد، نمی‌شود از اموالش برای او خرج نمایند و حضرت جعفر هم صغیر داشت.
دسته دیگر روایاتی است که به طور مطلق دستور می‌دهد، برای میت و ماتم او تا سه روز غذا درست کنید و این دسته از روایات هیچ‌گونه قیدی ندارد که دیگران این غذا را ببرند، یا بازماندگان آن. (هر چند ظهورش در بازماندگان بیشتر است) و این روایات هم اصل اطعام طعام در ایام سه روز اول را تایید می‌کند و هیچ قیدی ندارد.
فقط در روایت دیگر از امام ششم (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: سزاوار است که همسایگان صاحب مصیبت را اطعام نمایند و از طرف صاحب مصیبت در آن سه روز اول فوت را اطعام دهند.
روایت دیگری را هم به همین مضمون از مرحوم صدوق از ابی‌بصیر نقل می‌کند. با توجه به روایات فوق، معنایش آن است، جایی که متوفی مالی را برای اطعام طعام در ماتم خودش وصیت نکرد، سزاوار است همسایگان برایش اطعام طعام نمایند. لذا روایات نمی‌گوید برای اهل‌بیت متوفی غذا ببر. میفرماید از طرف صاحب مصیبت اطعام طعام کن.
آن‌چه به عنوان حاصل بحث قابل بیان است، این است که: طبق روایات زیادی اطعام طعام برای میت در آن سه روز اول، مستحب و سنت است و نیز مستحب است که مسلمین مالی را به خاطر آن در حیاتشان وصیت کنند و چنان‌چه میت مالی برای این کار تعیین نکرده است، نمیتوان در مال او تصرف نمایند و سزاوار است بستگان و همسایگان در اموال خودشان برای او اطعام طعام نمایند. البته در روایات به این حقیقت هم اشاره دارد: چون صاحبان عزا فکرشان به عزاداری مشغول است، دیگران مسئله آماده کردن طعام را به عهده بگیرند. همانطور که در بین جامعه سنگلاخ و دیگران هم میبینیم و کسی دوست دارد برای اموات خودش نذر و خیرات کند و به رسم قدردانی و همچنین ثواب اطعام مومنین این سنت الهی را به جا می آورند که احادیث اطعام مومنین موجود است همانطور که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله میفرماید: من اطعم ثلاثه نفر من المسلمين اطعمه الله من ثلاث جنان في ملكوت السموات؛ كسي كه سه نفر از مسلمانان را اطعام كند خداوند او را از سه باغ بهشتي در ملكوت آسمانها اطعام خواهد كرد. اصول كافى، ج ۲، باب اطعام مؤمن، ح ۳
یا حدیث دیگری از حضرت است که میفرماید: مِنْ الايمان حسن الخلق و اطعام الطعام و اراقة الدماء؛ از ايمان حسن خلق و اطعام طعام و ريختن خون (قرباني كردن در راه خدا) است. بحارالانوار، ج ۷۴، حديث ۳۵
امام باقر علیه السلام می فرمایند:
إنَّ اللّه يُحِبُّ إطعامَ الطَّعامِ وَ إفشاءَ السَّلامِ؛ خداوند غذا دادن و (به همه) سلام كردن را دوست دارد. محاسن، ج۲، ص۳۸۸، ح۷
امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
مَنْ أَشْبَعَ مُؤْمِناً وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛ هر که مؤمنى را سیر کند، بهشت برایش واجب شود. الكافی ج ۲ ص۲۰۰
لَأَنْ أُطْعِمَ رَجُلًا مِنَ الْمُسْلِمِینَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أُطْعِمَ أُفُقاً مِنَ النَّاس قُلْتُ وَ مَا الْأُفُقُ قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ؛ اگر مسلمانى را اطعام کنم، نزد من محبوب‌تر است از اینکه همه مردمِ یک افقى را اطعام دهم. راوى گوید: گفتم یک افق چیست؟ فرمود: یک صد هزار یا بیشتر. الكافی، ج ۲، ص۲۰۲
مَنْ اَطْعَمَ مُؤْمِنا حَتَّي يَشْبَعَهُ لَمْ يَدْرِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللّهِ ما لَهُ مِنَ الاَْجْرِ فِي الاْخِرَةِ، لا مَلِكٌ مَقَرَّبٌ، وَ لا نَبِيٌّ مُرَسَلٌ اِلا اللّهُ رَبُّ الْعالِمينَ؛ كسي كه مؤمني را اطعام كند تا سير شود احدي از خلق خدا نمي داند، چقدر در آخرت پاداش دارد، نه فرشتگان مقرب الهي و نه پيامبران مرسل، جز خداوند كه پروردگار عالميان است. اصول كافى، ج ۲، باب اطعام مؤمن، ح ۳.
نتیجه کلام این است که هیچگاه نباید یک حدیث را گفت و احادیث دیگر را بیان نکرد و امری که قابل توجه است این میباشد که مسلمانان در عین احترام به متوفی در این ایام و ایام دیگر، از اسراف و تبذیر و زیاده‌روی و خرج‌های پر هزینه خودداری نمایند و به جای خرید دسته گل‌ها و پارچه‌نویسی‌های زیاد، برای رفاه حال بازماندگان، کار خیر انجام دهند. یا به مصیب زدگان در یاری این مراسمات کمک کنند که الحمدلله در بین جامعه سنگلاخ با توجه به سفارشات اهل بیت علیهم السلام این امور خیر را میبینیم و هیچگاه نمیتوان کسی را مجبور به کاری یا نهی از کاری کرد, بلکه سنت دیرینه همان است که از کلام معصومین علیهم السلام به ما امر شده است. و احادیث اطعام مومنین و مسلمین چه ثروتمند و چه مسکین و فقیر الی ماشاالله زیاد است.
خداوند متعال ان شالله که بین تمام آحاد مسلمین و خصوصا بین سادات سنگلاخ برادری و محبت را زیاد کند.
والسلام