دیشب، بیانیه‌ای از جناب آقای واعظ زاده خواندم که خیلی من را به فکر و تامل وا داشت. گفتم یک تحلیل آخوندی بکنم. به نظرم حاج آقا نباید، بیانیه می داد با قلم و مهر و امضای خودش، دفتر دارش می نوشت می شد، اشکالات و نواقص بیانیه را به دفتردار حواله داد، و اصولا مرجع تقلید، نباید شأن مرجعیت را اینقدر پایین بیاورد و از فتوا برای تفسیق و ضرار خواندن مسجدی که خودش سال ها، نماز خوانده، استفاده کند، مگر می شود، تاحالا نماز درست بوده، حالا چون تولیت از حضرت حاج آقا گرفته شده، نماز ها دیگه باطل باشه.
به هر حال من اشکالات فنی و علمی خودم را در متن زیر چنین تنطیم کردم، تا اگر کسانی خواستند بر کرسی مرجعیت جلوس کنند، دقت بیشتری در فتوا و حوصله زیادی در مردم داری به خرج دهند؛
ببینید این بیانیه که در آن به فسق برخی اشخاص، تهمت‌زنی به بنیادهای خیریه و مصادره تولیت مسجد و مدرسه مهدویه اشاره شده، در بخش پایانی خود با فتوا و لحنی صریح، اعلام می‌کنه که نماز در مسجد مهدویه باطل است و آن را به مسجد ضرار تشبیه می‌کند.
چند نکته برای تحلیل این فتوا و بیانیه خدمت تان بگم. .
اول:
آقای واعظ‌زاده به عنوان یک مرجع تقلید، به ادعای خودشان، بی‌تردید صلاحیت صدور فتوا را برای مقلدان خویش دارد. وقتی می‌نویسد:
این دستور فتوی است، نه تقاضا،
پس معلوم میشود که از منظر فقهی ایشان حق دارد فقط برای پیروان خودش حکم شرعی صادر کند؛ اما باید گفته بشه که فتوایشان ،الزام‌آور برای عموم مردم نیست، مگر آن‌که از مقلدان ایشان باشند.
در غیر این صورت، دیگر نمازگزارانی که به مراجع دیگر رجوع می‌کنند، ملزم به پیروی از این حکم نیستند.
دوما
در فقه شیعه، بطلان نماز تنها در موارد خاص و با دلایل صریح (مانند عدم طهارت، غصبی بودن مکان، انحراف قبله و…) پذیرفته میشود. اما اینکه صرفاً به دلیل اختلاف مدیریتی یا سیاسی، یا به اتهام فسق متولیان، یک مسجد «نماز باطل» حکم شود، مبنا ندارد بلکه نیاز به دلیل بسیار قوی و شفاف دارد.
مگر اینکه آن مکان واقعاً تبدیل به مرکز فتنه، فساد، یا ضدیت با دین شده باشد، من قبلا فتوایی را از هیچ مرجع و نرجعی ندیده ام واقعا نمی‌توان به سادگی حکمی چنین سنگین صادر کرد.من از ایشان تعجب می کنم!
سوم:
ایشان در بیانیه خود، مسجد مهدویه را به مسجد ضرار تشبیه کرده است؛ مسجدی که قرآن کریم، آن را ساخته‌ی منافقان و محل فتنه و تفرقه خوانده است. اما آیا واقعن می‌توانیم هر مسجدی را که بین مسئولان آن اختلاف هست یا به‌درستی اداره نمی‌شود، با مسجد ضرار برابر دانست؟ آن هم جلوی چشم طالبانی که نه مذهب و نه زبان و نه نمازت را قبول دارد. آدم واقعا چقدر باید بی توجه باشد؟
پاسخ سوالم از نظر فقهی و تاریخی، منفی است.
چون اطلاق عنوان «مسجد ضرار» نیازمند احراز نیت سوء و کارکرد فتنه‌گرانه‌ی قطعی و صددرصد است؛ در غیر این صورت، چنین تطبیقی، قیاس مع‌الفارق تلقی میشود.
چهارم:
در بیانیه ای که همه جا نشر شده، از “حاجی امین” و همراهانش به‌صراحت با عنوان «فاسق» یاد شده است.
شاید و ممکن است ایشان شواهدی بر فسق هیئت امنا داشته باشد اما و صد اما که در فقه اسلامی، تفسیق علنی افراد بدون حکم دادگاه یا اثبات شرعی، می‌تواند به تهمت یا غیبت منجر شود.این خودش عدالت حاج اقا را زیر سوال می برد و مرجعیت از اساس، در دریای کابل می افتد.
تازه حتی برای یک مرجع تقلید نیز، اگر فسق افراد علنی و مشهور نباشد، اعلام آن به‌صورت عمومی، محل اشکال فقهی است.
پنجم:
در فقه امامیه، اختلاف بر سر تولیت مسجد و مدرسه دینی، باید از مسیر حل‌وفصل قضایی یا شرعی عبور کند. بنابراین تکیه صرف بر بیانیه‌ها یا فتواهای رسانه‌ای، راهکار مناسبی برای حل منازعه نیست و می‌تواند حیثیت نهاد دین و مرجعیت را مخدوش کند که کرده.
اگر آقا اسناد تولیت مشروع داره، راه پیگیری از طریق مراجع ناشرعی امارت طالبانی ، شورای علمای شیعه کابل، یا هیأت حل اختلاف مذهبی کاملاً باز است و مؤثرتر از صدور بیانیه‌ای تند و تلخ خواهد بود.
نکته فنی دیگه اینه که در این بیانیه افراد با نام به عنوان «فاسق» معرفی شده‌اند؛ در حالیکه در فقه شیعه، اعلام فسق افراد مشخص، حکم قضایی است نه فتوا.
فتوا، نظر کلی فقیه است و شامل مصادیق معیّن نمی‌شه. در مقابل، تفسیق اشخاص نیازمند رسیدگی قضایی، شنیدن دفاع و اثبات با بینه یا اقرار است.
این خلط میان حکم و فتوا، اگرچه فنی به‌نظر می‌رسد، اما پیامدهایی چون تضعیف عدالت صادر کننده بیانیه، آسیب به آبروی افراد، و خدشه به مرجعیت را به دنبال داره.
من فکرمی کنم تفسیق اشخاص، جایگاه فتوا نیست؛ موضوع قضاوت است.
خداکند، مسأله، بیش از این مایه دردسرو گرفتاری برای جامعه تشیع نشود، و مسأله زودتر مسالمت آمیز خاتمه یابد.
به هر حال
فکر کنم، هیئت امنا، به تلافی زیر سوال بردن زیارت عاشورای امام حسین علیه السلام، از سوی معظم له، یا شاید به خاطر مقدمه نویسی بر کتاب محمد حسین فیاض باشد_ که قداست فاطمه زهرا سلام الله علیها را رد کرده_، یخن کشی با آیت الله واعظ زاده را استارت زدند؟!!
موسوی پروانی